Дорнын философи (3-р хэсэг)

Өмнөх

• Би гэдэг бол танин мэдэгч

Одоо тэгвэл буцаад Яжнавалкьягийн яриа руугаа оръё.

Тэрээр “Аатман (би) гэдэг бол танин мэдэгч юм” гэж хэлсэн. Энэ бол чухам саяын бидний хүрч очсон тэр дүгнэлт мөнөөсөө мөн юм. Түүний хэлж буй “танин мэдэгч” гэдгийг яг л тэр утгаар нь “улааныг харж, өвдөлтийг мэдрэх явдал” гэж ойлгож болно.

Мэдээж хэрэг Яжнавалкьягийн тэр цаг үед тархины талаарх шинжлэх ухаанлаг ойлголт ч байхгүй, мэдээлэл боловсруулах хэлхээ гэдэг үг нь ч байгаагүй юм хойно саяын бидэн шиг логик гаргалгаагаар яваагүй болов уу. Гэхдээ л ямар ч байсан Яжнавалкья “би” гэх оршихуйн мөн чанарыг бие махбод ч биш, бодол санаа мэтийн оюуны үйл ажиллагаа ч биш “(улааныг харж, өвдөлтийг мэдрэх байдлаар) танин мэдэгч тэр зүйл” хэмээн тунгаасан нь бол хөдөлшгүй үнэн юм.

Жаахан эргэцүүлээд үзвэл үнэхээрийн гайхалтай биш гэж үү? Хаа байсан тэр балар цагт шүү дээ. Нийтийн тоолол эхлэхээс ахиад 600 жилийн өмнөх яриа гээд бод. Өнөөгийн бидний төсөөллөөр бол тийм дээр үеийн хүмүүсээс “Би гэж юу вэ?” гэж асуувал их л бодож өөрийгөө заагаад “Би гэж энэ” гэдэг ч юм уу, эсвэл “Бурхны бүтээсэн сүнс, тэр л жинхэнэ би” маягийн мухар сүсэглэг юм хэлэх биз гэж санагдмаар. Гэтэл үнэн байдал гэвэл Яжнавалкья “Би гэдэг бол танин мэдэгч (танин мэдэхүйн субъект) юм” гэсэн байж боломгүй харгис эргэлзээг ч тэсэж үлдэхүйц “туйлын үнэн” гэмээр суурь шинжийг гаргаж ирэн “би”-г тодорхойлсон байгаа юм.

(Сонирхуулж хэлэхэд, Яжнавалкья бол “Түмэн бодис уснаас үүссэн” хэмээн айлдсан анхны өрнийн философич Фалесаас ч хуучны хүн юм)

За тэгэхээр энэхүү “Аатман (би) бол танин мэдэгч юм” гэсэн тодорхойлолтод тулгуурлан харвал Яжнавалкьягийн үгийг одоо л нэг логик өгүүлбэр байдлаар задлан ойлгох боломжтой болно.

“Ай хэрхэн яаж танин мэдэгчийг танин мэдэж чадах билээ?”

Энэ өгүүлбэр утгын хувьд сонсогчоос үгүйсгэл буюу “Яагаад ч чадахгүй” гэж хэлүүлэхийн тулд өгүүлж буй. Тиймээс энэ өгүүлбэрээр түүний хэлэх гэсэн нь

“Танин мэдэгчийг танин мэдэх ямар ч боломжгүй”

гэсэн санаа бөгөөд үнэндээ бол энэ санааг логик гаргалгаагаар бүрэн дүүрэн батлах боломжтой.

Юутай ч эхлээд “танин мэдэгч”-ийг “Танин мэдчихлээ” гэж үзье. Мэдээж Яжнавалкья “Тэгж яасан ч чадахгүй” гэж хэлсэн учиртай ч эсрэгээр нь “Чадчихлаа” гэсэн нөхцөлөөс яриаг урагшлуулж үзье.

Яаж гэдгийг мэдэхгүй ч ямар ч байсан л “танин мэдчихсэн” юм хойно “Ок, болчихсон шүү, танин мэдэгчийг танин мэдчихлээ” гэмээр боловч, “Танин мэдчихлээ” гэж байгаа л бол тэрхүү “Танин мэдчихлээ”-д харгалзах эзэн бие (субъект) буюу өөр нэг “танин мэдэгч”-ийн оршихуй байх ёстой болно (Тийм оршихуй байхгүй бол хэн “танин мэдчихлээ” гэж хэлсэн болох билээ?).

Өөрөөр хэлбэл,

“Танин мэдэгчийг танин мэдсэн шүү” гэж өчих танин мэдэгч зүйл

ахиад хаа нэгтээ оршин байна аа гэсэн үг болно.

За хө, тийм бол тэр “танин мэдэгч”-ийг ч бас танин мэдэж авахгүй бол болохгүй болох нь ээ? Тэгэхгүй бол “Танин мэдэгчийг танин мэдэж чадахгүй” болчихно шүү дээ.

Тэгвэл одоо яая гэх вэ, тэрийг ч бас хүчээр “танин мэдсэн” болъё.

“«Танин мэдэгчийг танин мэдсэн шүү» гэж өчих тэр танин мэдэгч”-ийг танин мэдчихлээ!

Заа одоо болсон биз дээ? гэвэл оогт тийм биш. Яагаад гэвэл ахиад л ижил зүйл давтах ёстой болно. “Бла благ танин мэдсэн” гэж хэлж байгаа л бол тэр “Танин мэдсэн”-д харгалзах “Танин мэдэгч” оршихуй оршин байх учиртай.

「“«Танин мэдэгчийг танин мэдсэн шүү» гэж өчих тэр танин мэдэгч”-ийг танин мэдчихлээ!」 гэж орилсон танин мэдэгч зүйл

ахиад хаа нэгтээ байхад хүрч, ахиад л бас нэг танин мэдэгдээгүй “танин мэдэгч” гараад ирлээ. Тэгээд тэрийг ч бас хүчээр “танин мэдлээ” ч мөн л адилхан “танин мэдэгч” шинээр гарч ирж…, эцэстээ энэ бүхэн төгсгөлгүй үргэлжлэхдээ хүрнэ.

Нэгэнт төгсгөлгүй үргэлжлэх юм бол хэзээ ч төгсөхгүй буюу “Танин мэдэгчийг танин мэдчихлээ! Ингээд бүх юм жин тан шүү” гэж хэлэх мөч хэзээ ч ирэхгүй ээ гэсэн үг. Тийнхүү эндээс

“Танин мэдэгчийг танин мэдэх боломжгүй”

гэсэн дүгнэлт мөрдөн гарах юм.

Ингэхэд 20 зууны хамгийн харисматик философич болох Сартр өөрийн “Оршихуй ба хоосон” бүтээлдээ ингэж бичсэн байдаг.

“Ухамсрын талаарх ухамсар” гэсэн хэлцийг хүлээж авах боломж бидэнд огтоос үгүй. Ухамсрыг танин мэдэхүй болгон хувиргах нь, бодит байдал дээр танин мэдэхүйн онцлог болох “субъект → объект” гэх хоёр туйлт шинжийг ухамсар дээр авч үзэхтэй ижил утгатай болно. Гэтэл хэрэв бид “танин мэдэгч ー танин мэдэгдэгч” гэх харилцан хослох хуулинд захирагдана гэвэл танин мэдэгч маань танин мэдэгдэгчийн байранд очих тул гуравдагч этгээдийг шаардахад хүрнэ. Тэгснээр бид дараах дилеммад унах биз. “Танин мэдэгч ー танин мэдэгдсэн танин мэдэгч ー танин мэдэгч хэр нь ээ танин мэдэгдсэн танин мэдэгч” гэсэн гинжин хэлхээний хаа нэгтээ зогсох уу, аль эсвэл төгсгөлгүй субъектийг хүлээн зөвшөөрөх үү? Энэ бол зөрчил юм.  Тиймийн учир танин мэдэхүйд онтологи (оршихуйн онол) үндэслэл оноох шаардлага маань одоо танин мэдэхүйд эпистемологи (танин мэдэхүйн онол) үндэслэл оноох шаардлага гэсэн дахин нэг шинэ шаардлагын улмаас хоёрдмол болж хувирна гэж санагдана. Ухамсарт харилцан хослох хуулийг ашиглаж болохгүй юм гэж үү? Би гэх ухамсар харилцан хослохгүй. Бид төгсгөлгүйн асуудлаас зайлсхийе л гэвэл би-гийн талаарх ухамсарыг “Би-гээс би-г танин мэдэх хамааралтай” бус шууд хамааралтай гэж үзэхээс өөр аргагүй.

“Оршихуй ба хоосон”

Уншаад үзнэ үү. Сартрын хэлж буй нь

“Би-г би өөрөө танин мэдэж чадна гэвэл төгсгөлгүй гэх онолын асуудал босож ирнэ. Тиймээс би өөрөө өөрийгөө танин мэднэ гэх хамаарал биелэхгүй”

гэсэн үг бөгөөд тэр нь нэг ёсондоо

“Ай хэрхэн яаж танин мэдэгчийг танин мэдэж чадах билээ? (үгүй ээ, яагаад ч чадахгүй)”

хэмээх Яжнавалкьягийн үгтэй яг тохирч байна.

Эндээс явж явж “Би гэдэг бол танин мэдэгч юм” гэсэн тодорхойлолтыг хүлээж авсан л бол зэрэгцээд бас “Би өөрийгөө танин мэдэхүйн объект болгож чадахгүй” гэх онолын гаргалгааг ч хамтад нь хүлээж авахаас өөр аргагүй юм.

• ～ бус

Мөн Яжнавалкья “би”-гийн шинж чанарын талаар ийм үг ч бас хэлсэн.

“Аатманы талаар «～ бус, ～ бус» гэхээс өөрийг өгүүлэх боломжгүй”

Энэ ч бас логикоор хөөн бодвол илэрхий мөрдлөг гэж бодно.

Аатман (би) бол хэрхэвч танин мэдэхүйн объект болохгүйгээс хойш “Би бол А юм”, “Би бол В юм” гэж хэрхэвч хэлэх боломжгүй. Яагаад гэвэл “Би бол ○○ юм” гэж хэлэх үеийн тэр “○○” нь бүгд “танин мэдэхүйн объект” болохоор тэр. Тиймээс

“«(Хэрхэвч танин мэдэхүйн объект болох учиргүй) би» бол «(танин мэдэхүйн объект болох) ○○» юм”

гэсэн өгүүлбэр яагаад ч биелэх боломжгүй юм.

Тэгээд тийм л юм бол, хэрэвзээ яаж ийгээд ч болов “би” гэх оршихуйг үгээр илэрхийлэхийг хүсвэл, тэр нь нэгэнт “Би бол А биш”, “Би бол В биш” гэсэн үгүйсгэл өгүүлбэрээс өөр юу ч байх боломжгүй.

Дашрамд хэлэхэд, үүний талаар ч бас Сартр ижил зүйлийг өгүүлсэн байдаг. Дахин Сартрын “Оршихуй ба хоосон” бүтээлээс иш татъя.

Тиймийн учир бидний “танин мэдэгч” хэмээн нэрлэсэн төрлийн тэрхүү оршихуйн хувьд түүнтэй учирч болох цорын ганц оршихуй бол “танин мэдэгдэгч” байх болно. “Танин мэдэгч” зүйл оршин байхгүй. “Танин мэдэгч” зүйлийг барих боломжгүй. (товчлов) …”Танин мэдэгч”-ид тохоож болох цорын ганц шинж чанар гэвэл чухамхүү “Тэр бол энэ энэ объект биш” билээ.

Энэ ч бас яг л шууд утгаараа уншигдаж байгаа биз? Сартр “Энэ энэ объект биш” гэдэг нь “би (танин мэдэгч)”-гийн онцлог шинж юм аа гэж өгүүлсэн нь илэрхийгээр Яжнавалкьягийн мэргэн үгтэй тохирч байна.

“Оршихуй ба хоосон” бол 20-р зууны хамгийн том мэдлэгтэн болох Сартраар бичигдсэн “Би”-гийн талаарх өрнийн философийн хамгийн хүчирхэг бүтээл боловч, үнэндээ түүний хэд хэдэн дүгнэлтүүдийг НТӨ 600-д оны дорнын философичид аль хэдийнэ дурьдаад өнгөрчихсөн байсан юм (Тэр нь ч арга байж уу. Эртний Энэтхэгт Яжнавалкьягаас ч өмнө Упанишадын мэргэд “Би гэж юу вэ?” гэсэн зөвхөн тэр асуудалд тархиа гашилгаж ирсэн. Харин өрнөдөд бол хамаагүй хурдан “би”-гийн асуудлаас зайгаа барьсан байдаг. Бурхан, нийгэм, шинжлэх ухаан, ахиад цаашаа шударга ёс… гэхчлэн хаа хамаагүй хайртуудтайгаа зууралдсаар ирсэн. Харин философийн бурхан гэх харамч яхир этгээд ганц асуудалд бүхнээ зориулсан зөвхөн тэр хүнд л жинхэнэ шижир тэр нэг зүйлийг гаргаж харуулдаг билээ).

За ингээд

“«Би» гэдэг бол «○○ бус» гэсэн үгүйсгэл үгээс өөрөөр тэмдэглэх боломжгүй өвөрмөц оршихуй юм”

хэмээх энэхүү дүгнэлт хачирхалтайгаар дорно ба өрнөдөд яг ижилхэн байжээ…

Гэвч байна шүү! Хэдий өрнө дорнын суут философичдын хүрч очсон агуу дүгнэлт байлаа гээд үгүйдээ л энгийн ард бид бүхэн өдөр тутамдаа “Би бол ○○” гэлцэн ярьж бас боддог. “Би-гийн талаар «～ бус, ～ бус» гэхээс өөрийг хэлэх боломжгүй” мэтийн юм ердийн үед боддоггүй шүү дээ.

Яг энэ! Чухам яг наадах чинь!

Эртний Энэтхэгийн философид тэрхүү

“«Би бол ○○ биш» гэж хэлэх нь философи талаасаа үнэн байтал өдөр тутамдаа “Би бол ○○” гэж сэтгэн буй”

бидний тэрхүү “буруу бодон төөрөгдөл” л энэ ертөнцийн алив бүх зовлон шаналлын шалтгаан болдог хэмээн үзжээ.

Тэгвэл тэр нь чухам юу гэсэн үг вэ?

• Бүхий л зовлон бол эндүүрэл

Ингэхэд эртний Энэтхэгт үүнийг тайлбарлахдаа “Бүжигч охин” ба “Шагшигч” гэсэн зүйрлэл ашиглан тайлбарлах нь уламжлал боловч өнөө үед түүнийг “кино” ба “үзэгч” гэсэн үгээр орлуулбал илүү ойлгомжтой байж мэдэх юм. Тиймээс эртний энэтхэгийн уламжлалыг эвдэлгүйхэн шиг дээрх түлхүүр үгсээр тайлбарлах гээд үзье.

Хав харанхуй кино театрын зааланд гав ганцаараа кино үзэх нэгэн хүн байгааг төсөөлөөд үзнэ үү.

Танд ийм зүйл тохиолдож байсан уу? Үзэж байгаа кино арай дэндүү бодитой, гайхамшигтай, тасархай хийцтэй байснаас болж өөрийгөө үзэгч гэдгээ мартаад кинондоо уусан автаж, юу юугүй киноны гол дүрийг даган эмоцлосон гэх тохиолдол?

Мэдээж хэрэг, хэчнээн дагаж эмоцлолоо гээд, яаж ч кинондоо ууслаа гээд бодит байдал дээр кино ба үзэгчийн хооронд ямар ч холбоо байхгүй.

Яагаад гэвэл ямар ч агуулгатай кино бай “үзэгч”-ийн хувьд “кино” бол ердөө л “үзэж буй төдий” объектоос өөр юу ч биш шүү дээ. Тиймээс киноны агуулга хэдий гайхамшигтай хүнийг үзүүлдэг бай, гаслант хүнийг үзүүлдэг ч бай, түүнийг нь дагаад “үзэгч” гайхамшигтай эсвэл гаслант хүн болно гэж байхгүй.

Гэтэл тийм байхаас үл хамааран түүхэн баатрын тухай кино үзсэнээ “Хохохо, би чинь ямар гээчийн агуу хүн бэ!” гээд том дуугаар бахархаж, “Пээ, би чинь яачихсан хүн бэ? Яах гэж төрөө вэ!” мэтээр орь дуу тавин уйлах хүн байна гэвэл… Тэр хүн болбоос ердийн л нэг “маанаг” нөхөр болно (хаха).

Тэгвэл бид тийм хүнтэй тааралдвал юу гэж хэлэх ёстой вэ?

“За битгий хөөрөөд бай. Жаахан даруухан байвал яасан юм бэ?” ч юм уу, “За зүгээр дээ, зовлонгийн дараа жаргал гэдэг биз дээ? Өөдрөг бай л даа” гэхчлэн ухаарлын үг чулуудах ёстой юу?

Хаанаас даа, хаанаас. Тэгж цаашлуулалгүйгээр, түүнийг сууриараа эндүүрч байгааг нь эхлээд зааж анзааруулах ёстой биз.

“Хөөе, тайвшир! Энэ чинь зүгээр кино! Чамтай оогт хамаагүй. Чамд өөрт чинь юу ч тохиолдоогүй, за юу!”

Мэдээж, киноныхоо гол дүрд уусаад орчихсон (синхрон болсон) амьдралаар амьдарч буй хүний өнцгөөс харвал тиймэрхүү үг яагаад ч чихэнд нь наалдах учиргүй.

“Юу яриад байгаа юм! Гарцаа байхгүй энэ бүхэн надад тохиолдож байна!”

Гэвч…, хэрвээ, хэрвээ шүү дээ… Ямар нэг завсраар гэрэл цохиж, “Би ердөө л кино үзэж байгаа төдий” болохоо жинхэнээсээ анзаарч орхисон гэвэл…

“Аааааааа, Үгүй эээээээ.

Алив? Үгүй энэ чинь кино байсан юм уу?”

Тэр эгшинд түүний тээж явсан “асуудлууд”, “зовлон шаналал” хормын зуур замрхан арилах вий.

Эцсийн эцэст “тэр өөрөө” яг үнэндээ огтоос “зовоогүй” байсан. “Зовж” байсан нь ердөө л киноны гол дүрийн хүн бөгөөд “түүнд өөрт” нь хамаагүй байсан. Тийм байтал зоргоороо бодон төөрөлдөж, “Азгүй юм бэ, хэцүү юм бэ” гээд ямар ч утгагүй чарлаж байсан төдий болно.

Энэ бол чихмэл тоглоомондоо уусаж ороод, өөрийгөө тэр гээд бодчихсон балчир хүүхэдтэй ив ижил нөхцөл байдал юм.

Чихмэл тоглоомоо тас тэврэн зогсох хүүхдэд хандаж, “Чи наад тоглоомоо тэвэрч байна аа гэдэг чинь, тоглоом та хоёр тусдаа зүйл байхгүй юу” гэж тайлбарлаад ямар ч нэмэр болохгүй. Хүүхэд тийм хүнд агуулгыг хараахан ойлгохгүй.

Хүүхэд үл мэдэгч болохоороо чихмэл тоглоомондоо уусаж, үр дүнд нь уул шугамандаа огтоос байхгүй асуудлыг өөр дээрээ тусган хүлээж авна. Тоглоом нь бохирдож, гар нь тасарч унах төдийд л чухам өөрөө хохирсон мэтээр эхэр татуулан уйлна.

Тоглоомоо нандигнан хайрлахад муу юу байх вэ. Түүндээ уусаад айл гэр болж тоглосон ч яав л гэж. Харин “Тоглоом бид хоёр нэг” гэсэн байж боломгүй зүйлд “үнэнээсээ” үнэмшин төөрөлдөж орхивол…, түүнээс цааш илт илүүц, уул шугамандаа оршин байхгүй “зовлон”-той зууралдахад хүрнэ.

Гэхдээ яах вэ, хүүхэд юм хойно сүртэй ч юм биш. Зөнд нь орхиход л тэр хүүхэд мөрөөрөө ухаан сууж, том болоод “Тоглоом бид хоёр тусдаа” гэдгийг анзаарах биз. Тэр цагт мань хүн хэнээр ч хэлүүлэлгүйгээр “тоглоом” гэх хүлээснээс мултарч эрх чөлөөнд хүрнэ.

Гэтэл байна шүү.

Тэр жаал би-гийн талаар гүнзгий философидож, “Би-гийн талаар «～ бус» гэхээс өөрийг хэлэх боломжгүй” хэмээх эртний Энэтхэг хүмүүстэй ижил ухааралд хүрсний үндсэн дээр тоглоомондоо уусахаа больсон бол нэг хэрэг. Харин тийм биш тохиолдолд үнэндээ ямар ч асуудлын шийдэл болж чадахгүй.

Тэрээр том болж, тоглоомноосоо салж чадсан. Гэсэн ч тэр жинхэнэ асуудлыг ойлгоогүй хэвээр л. Тиймдээ ч тоглоомныхоо оронд “зүс царай”, “албан тушаал”, “эд баялаг”, “бусдын үнэлэмж”, “хувийн төсөөлөл” гэхчлэн элдэв юмсад ээлж дараалан уусаж орхино.

Мэдээж энэ бол ердөө л “уусдаг объект” нь өөрчлөгдсөнөөс цаашгүй. “Ямар нэг юманд уусан автаж, аз жаргалгүйгээ гайхан шогшрох” тэр өрнөлийн мөн чанарт юу ч өөрчлөгдөөгүй. Тиймээс хэчнээн бухимдаж, “Царай муутай”, “Хөрөнгө мөнгөгүй”, “Хүнд хаягдлаа, зүрхээ шархлууллаа” мэтээр элдвийн зовлон тоочиж, эцэстээ зовлонгоо тэвчиж чадалгүй амиа хорлохоор шийддэг ч бай, тэнд буй нь ердөө л балчир настайгаа адилхан хөөрхий балчирхан эндүүрэл…

“Аааа, миний тоглоом бохирдчихлоо!”

Иймэрхүү “зовлон”-д хандаж өрнийнхөн бол тодорхой хариу арга хэмжээ авахыг чухалчилна. Жишээ нь тоглоомоо угаах угаалгын машин зохион бүтээнэ. Эсвэл тоглоомоо дахиж бохирдуулахгүйн төлөөх хууль дүрэм зохионо.

Харин дорнынхон бол “зовлон”-той тэгж учраа олохгүй. Бүр уг язгуур руу нь хатгаж, “зовлон”-г өөрийг нь үгүй хийнэ.

“Тэгээд юу гэж? Чи чинь тоглоом биш юм байгаа юм биз дээ!? Бушуухан наад марзан эндүүрлээ авч хая!”

Яжнавалкьягаар хэлүүлбээс бүхий л “зовлон” бол “аатман (би)”-г үл мэдэхээс үүдсэн ердийн нэг эндүүрэл юм гэнэ.

Яжнавалкья ийн хэлнэ.

Аатманы талаар «～ бус, ～ бус» гэхээс өөрийг өгүүлэх боломжгүй.

Тэр бол барьж авах боломжгүй, учир нь барьж авахын аргагүй.

Тэр бол устгах боломжгүй, учир нь устгахын аргагүй.

Тэр бол шунах боломжгүй, учир нь шунахын аргагүй.

“Би (аатман)” гэх оршихуйн мөн чанар нь хэрхэвч ямар нэг объект бус, “○○ биш” гэхээс өөрийг хэлэх боломжгүй юм гэвэл, яаж ч бодоод түүнийг хэрхэвч барьж авч чадахгүй, устгаж чадахгүй, шунаж ч чадахгүй.

Тэгээд тийм ч учраас Яжнавалкья үргэлжлүүлж ийн хэлнэ.

Тэр бол хүлэгдэх ч үгүй, самуурах ч үгүй, гэмтэх ч үгүй.

“Хүлэгдсэн бие махбодыг танин мэдэх” нь боломжтой. Харин “би” хүлэгдэх боломжгүй. Тэр хүлээсийг “танин мэдэгч” нь “би” болохоор тэр.

“Самуурал гэх тэрхүү өвөрмөц бачимдсан онцгүй мэдрэмжийг танин мэдэх” нь боломжтой. Харин “би” самуурах боломжгүй. Тэр самуурлыг “танин мэдэгч” нь “би” болохоор тэр.

“Бие махбод гэмтэж, аймшигтай өвдөх тэр мэдрэмжийг танин мэдэх” нь боломжтой. Харин “би” гэмтэж өвдөх боломжгүй. Тэр гэмтсэн өвдөлтийг “танин мэдэгч” нь “би” болохоор тэр.

Ямар ч гаслант сүйрлийн кино байгаад үзэгчийг өөрийг нь сүйрүүлж чадахгүйн адилаар ямар ч өвдөлт, ямар ч гашуун мэдрэмж төрдөг бай түүнийг “танин мэдэгч (би)” өөрөө гэмтэж гаслах нь хэрхэвч үгүй юм.

Киноны проекторыг эвдэж болно. Проектор эвдэрвэл тэр дороо кино ч бас зогсоно. Тэр үед кино театр хав харанхуй болно. Гэсэн ч тэглээ гээд үзэгч гэмтсэн ч биш, сүйрсэн ч биш.

Үзэгч ердөө л гарч буй киног үзсэн төдий, кино гарахаа боливол үзэхээ болих л төдий. Тэгээд дахин кино гарч эхэлбэл үг дуугүй дахиад л үзэх төдий. Кино зогссон ч, проектор эвдэрсэн ч, үзэгчид тэр бүхэн огтоос нөлөөлж чадахгүй.

“Би (аатман)” гэдэг бол үзэгч болохоос хэрхэвч бүжигч биш юм. Тэгээд ямар ч бүжигч гардаг бай үзэгчийг гэмтээж ч, сүйрүүлж ч чадахгүй билээ.

Энэ үнэнийг бүрэн ухаарсан тэр агшинд хорвоогийн бүхий л “зовлон” замхран арилж, БИ дайсан үгүй оршихуй, эгнэшгүй зэрэгт хүрэх болой!

“Аатман (БИ, эго) гэдэг бол мөхөшгүй зүйл, мөн чанарын учраас сүйрэшгүй зүйл.

(товчлов)

Аатманы талаар «～ бус, ～ бус» гэхээс өөрийг өгүүлэх боломжгүй.

Тэр бол барьж авах боломжгүй, учир нь барьж авахын аргагүй.

Тэр бол устгах боломжгүй, учир нь устгахын аргагүй.

Тэр бол шунах боломжгүй, учир нь шунахын аргагүй.

Тэр бол хүлэгдэх ч үгүй, самуурах ч үгүй, гэмтэх ч үгүй.

Ай хэрхэн яаж танин мэдэгчийг танин мэдэж чадах билээ?

Эхнэр минь, үхэшгүй мөнх гэж үүнийг хэлдэг болой”

Ийнхүү “би”-гийн мөн чанарыг илчилсэн Яжнавалкья түүхэн дэх хамгийн хүчирхэг дайсан үгүйн зэргийг (туйлын үнэнийг) эхнэртээ захиж үлдээгээд, холхи чанадыг зорин одсон гэдэг авай.

Үргэлжлэл