Шударга ёсны лекц 9-1: Би яагаад тэнцсэнгүй гэж?

Өмнөх - Миний цалинг юу шийдэх вэ?

Сандел: Өмнөх лекцээр ялгаатай 2 төрлийн аргумент болох “ёс суртахууны үнэ цэнэ” ба “хүлээлтэнд хандах зүй ёсны эрх” хоёрын дундуур татсан Ролзын ангиллын талаар ярилцсан. Ролз хуваарилалтын шударга ёсыг ёс суртахууны үнэ цэнийн асуудал гэж харах, эсвэл тухайн хүний ариун ёсонд тохируулан урамшуулах ёстой зүйл гэж тунгаахыг буруу гэж онолдсон. Энэ удаад ёс суртахууны үнэ цэнийн асуудлыг хуваарилалтын шударга ёстой хэрхэн холбогдож болох талаар судлах болно. Үүнийг орлого болон баялагтай холбоотой асуудал дээр биш, ажилд авах шийдвэр эсвэл сургуулийн элсэлтийн журамтай холбоотой асуудал дээр харцгаая. Жишээ болгож цөөнхийг дэмжих бодлого (affirmative action)-ын тухай ярья. Та бүхэн Шерил Хопвүүдын заргыг уншсан байх. Тэр охин Техасын Их Сургуульд элсэх өргөдөл гаргасан. Шерил Хопвүүд чинээлэг айлын охин биш тул ажил хийнгээ ахлах сургуулиа төгссөн. Нийтийн коллеж төгсөөд, Калифорни мужийн Сакрамэнто Их Сургуульд суралцаж, сурлагын голч дүн нь онц буюу 5 онооноос 3.8 байж. Түүний дараа Техаст нүүж ирээд хуулийн сургуулийн элсэлтийн шалгалт өгч өндөр оноо аван, Техасын Их Сургуулийн хуулийн ангид орох өргөдөл өгчээ. Хариу нь тэнцсэнгүй гэж ирж. Түүнийг тэнцэлгүй унаж байх тэр үед, Техасын Их Сургууль нь оюутан элсүүлэхдээ цөөнхийг дэмжих хөтөлбөртэй (буюу бодлоготой) байсан ба, арьс өнгө болон яс үндэс зэргийг хардаг байж. Техасын Их Сургуулийн үндэслэл нь ийм байв: “Техас мужийн хүн амын 40%-ийг африк гаралтай болон мексик гаралтай америк хүмүүс бүрдүүлдэг. Хуулийн сургуулийн хувьд оюутнуудын гарал үүслийн төрөлжилт чухал учир, зөвхөн сурлагын голч болон шалгалтын оноогоор сонгох төдийгүй арьс өнгө, үндэс угсааг ч бас харгалзан, ангид аль болох олон угсаатны оюутан суралцахаар тооцоолдог.” Хопвүүдын гаргасан заргын агуулга нь, сургуулийн тэрхүү элсүүлэх журмаас болж өөрөөс нь сурлага болон шалгалтын оноогоор доогуур өргөдөл гаргагчид Техасын Их Сургуульд тэнцэн элссэн байхад, Хопвүүд унасан гэх явдал байв. Тэрээр өөрийгөө ердөө л цагаан арьстайгаасаа болж тэнцээгүй гэж мэдүүлсэн байна. Хэрвээ би цагаан арьстан биш, үндэстний цөөнх байсан бол ийм шалгалтын оноотой байхад тэнцэх л байсан, гэжээ. Тэгээд үнэхээр ч шүүх хурлын явцад шалгалтын онооны мэдээллүүд дэлгэгдэж, тэр жил өргөдөл өгсөн африк гаралтай болон мексик гаралтай америк хүмүүс дотроос Хопвүүдтэй ижил оноотойнууд нь тэнцсэн болох нь ил болсон байна. Энэ хэрэг холбооны шүүх рүү шилжсэн. Хуулийн талын асуудлуудыг нь хойш тавиад, шударга ёс болон ёс суртахуун талаас нь харцгаая. Энэ явдал шударга уу, шударга бус уу? Шерил Хопвүүдэд зарга үүсгэх эрх бий юу? Хуулийн сургуулийн элсэлтийн журам түүний эрхийг зөрчсөн үү? Хуулийн сургуулийг дэмжиж, оюутан элсүүлэхдээ арьс өнгө, үндэс угсааг харах нь зөв гэж бодож байгаа хүмүүс хэр их байна? Хопвүүдийг дэмжиж, “Түүний эрх зөрчигдсөн” гэж бодож байгаа хүмүүс? Бараг тал тал болж хуваагдаж байна. Тэгвэл Хопвүүдийг өмгөөлөх хүмүүсийн саналаас эхэлж сонсъё. Чи!

Бри: Энэ хэрэг дээр тохиолдлын хүчин зүйлийг үндэслэл болгож тавьсан байна. “Цагаан арьстан буюу үндэстний цөөнх биш” гэдэг дээр түүнд хийж чадах зүйл юу ч байхгүй. Сайн хичээвэл үр дүн гардаг шалгалтаас өөр зүйл. Өөрийнхөө гарал угсааг өөрчилж болохгүй шүү дээ.

Сандел: Сайн байна. Хэн билээ?

Бри: Бри.

Сандел: Бри! Түр зогсож байгаарай. Бригийн эсрэг ямар нэгэн санал хэлэх хүн байна уу? Чи!

Аниша: Боловсролын тогтолцоонд ялгарал байдаг. Миний өсч бойжсон Нью-Йорк хотод ихэнх тохиолдолд үндэстний цөөнхүүд явдаг сургуулиуд цагаан арьснуудынхаас бага төсөвтэй, бааз хангамж муу байдаг болохоор, зайлшгүйгээр үндэстний цөөнх болон цагаан арьснуудын хооронд чанарын ялгарал үүсдэг. Үндэстний цөөнхүүд сайн сургуульд элсэн орсон ч сайн дүн авч чадахгүй л болов уу. Яагаад гэвэл төдийг хүртлэх боловсролын орчин нь муу байдаг болохоор.

Сандел: Яриаг чинь түр тасалчихъя. Нэр хэн билээ?

Аниша: Аниша.

Сандел: Аниша! Чиний хэлж байгаа нь “Үндэстний цөөнхүүд хүүхэд насандаа суралцсан сургууль нь, чинээлэг өрхийн хүүхдүүд явдаг сургуультай адил түвшний боловсролын бололцоо олгохгүй байх тохиолдол бий.” гэсэн үг үү?

Аниша: Тийм ээ.

Сандел: Тиймээс тэдний шалгалтнаас авсан оноо нь, тэдний дотоод потенциалыг бүрэн илэрхийлэхгүй байхыг үгүйсгэхгүй гэсэн үг байх нь.

Аниша: Бүр их төсөвтэй сургуульд сайн боловсролын үйлчилгээ авсан бол авьяас нь тодрох ч байсан юм бил үү.

Сандел: Анишагийн хэлж байгаа нь, их сургууль эрдмийн салбар гэдэг талаасаа хамгийн ирээдүйтэй байж мэдэхээр хүмүүсийг сонгож авах нь мэдээжийн хэрэг боловч, сурлагын дүн болон шалгалтын оноог дүгнэхдээ хүн бүрийн боловсролын суурь дэвсгэр дэхь хүндрэлтэй нөхцлүүдийг харгалзаж байж шийдвэр гаргах ёстой, гэсэн үг. Энэ бол цөөнхийг дэмжих програмыг зөвшөөх үндэслэлийн нэг бөгөөд, Анишагийн хэлснээр төдийг хүртлэх тэгш бус боловсролын орчныг тэгшитгэхгүй бол болохгүй гэсэн санаа. Өөр санал ч бас байдаг. Үүнийг үгүйсгэх зарчим байгаа эсэхийг харахын тулд, хоёр өргөдөл гаргагч байжээ гээд бодож үзье. Тэр хоёрын шалгалтын оноо ч, сурлагын голч ч тэнцүү онц бөгөөд, аль аль нь дээд зэрэглэлийн сургуулиар дамжиж ирсэн гэе. Хоёр өргөдөл гаргагчийн зөвхөн нэгийг нь сонгохгүй бол болохгүй байлаа гэхэд, энэ хоёрын хувьд төдийг хүртлэх боловсролын орчныг тэгшитгэх шаардлага байхгүй юм чинь аль ч их сургуульд, жишээ нь Харвардад ч байсан болно, “тэгшитгэх шаардлага байхгүй байлаа ч гэсэн, оюутнууд аль болох олон төрлийн арьс өнгө, үндэс угсаанаас бүрдэж байх нь сайн” гэж үзэх нь шударга бус болох уу? Энэ тохиолдолд ямар вэ? Юу гэж бодож байна, Бри?

Бри: Унасан хүүхэд нь цочирдох болохоор, үүнийг зөвтгөх тохиолдол цор ганц байж болно. Арьс өнгө, яс угсаанаас бусдыг бүгдийг нь судалж, тухайн хүний авьяас чадвар зан байдал гээд, тохиолдлын бус хүчин зүйлүүдийг харьцуулан судалсны үр дүнд бүгд ив ижил байх зөвхөн тэр тохиолдолд л болно.

Сандел: “Тохиолдлын хүчин зүйлээс бусдыг нь” гэлээ. Гэхдээ чи түрүүн “Арьс өнгө, үндэс угсаа бол өргөдөл гаргагчийн хувьд яаж ч болохгүй тохиолдлын хүчин зүйл” гэж хэлсэн шүү дээ.

Бри: Тийм ээ, тэгж хэлсэн.

Сандел: Тухайн хүний яаж ч чадахгүй тохиолдлын хүчин зүйлд нь тулгуурлан шийдвэр гаргаж болохгүй гэсэн байх аа?

Бри: Тийм ээ.

Сандел: Сайн байна. Өөр саналтай хүн байна уу? Хоёуланд нь баярлалаа. Өөр саналтай хүн байвал хэлээрэй. Чи!

Дэвид: Цөөнхийг дэмжих явдлыг түр зууртаа бол дэмжиж байна. Хоёр үндэслэлээр. Нэг нь, их сургуулийн зорилго бол оюутнуудад боловсрол олгох явдал учраас. Ялгаатай арьс өнгө, ялгаатай гарал үүсэлтэй оюутнууд тус бүртээ ялгаатай байдлаар боловсролд хувь нэмэр оруулна. Хоёр дахь үндэслэл нь, түүхийг сөхөн харж, боолын нийгмийн тухай бодож үзвэл, бүгд тэгш гараанаас эхэлсэн гэж хэлэх боломжгүй болохоор тэр. Цөөнхийг дэмжих нь нэгэн төрлийн нөхөн төлөөс бөгөөд, ялангуяа африк гаралтай америкчууд дээр явагдсан алдааг (боолчлолыг хэлж байна) залруулахын төлөөх түр зуурын арга хэмжээ гэж бодож байна.

Сандел: Хэн билээ?

Дэвид: Дэвид.

Сандел: Дэвид! Чиний саналаар бол цөөнхийг дэмжих нь ямар ч байсан өнөөдөртөө бол зөвтгөгдөнө гэж байна. Боолын нийгэм болон арьс өнгөний ялгаварлан гадуурхал зэрэг өнгөрсний нөхөн төлөөс гэдэг утгаар. Энэ саналыг эсэргүүцэх хүн байна уу? Цөөнхийг дэмжихийн эсрэг шүүмж сонсмоор байна. Чи!

Кэйт: Өнгөрсөнд болсон явдал бол өнөөдөр болж байгаа явдалтай ямар ч хамаагүй гэж бодож байна. Арьс өнгөний үзэл бол хэзээд буруу байдаг. Аль ч арьс өнгийг ялгаварлан гадуурхах нь буруу. Бидний өвөг эцгийн хийсэн зүйлээс болж, өнөөдөр амьдарч яваа бид нарт тэр нь нөлөөлөх ёсгүй гэж бодож байна.

Сандел: Сайн байна. Хэн билээ?

Кэйт: Кэйт.

Сандел: Кэйт. Кэйтийг няцаах хүн байна уу?

Монсоа: Няцаалт гэхээсээ илүү комент байх.

Сандел: Нэр хэн бэ?

Монсоа: Монсоа. Боолын систем болон өмнөх түүхийн арьс өнгөний үзлийн гайгаар өнөөдөр ч бас африк гаралтай олон америкчууд ядууралд шаналж, цагаан арьстнуудтай харьцуулахад нийгэмд дэвшин ахих боломжоор хомс байна. Нэг ёсондоо, 200 жилийн өмнөх боолын нийгэм, арьс өнгөний үзэл өнөөдрийг хүртэл үргэлжилж байгаа гарал үүсэлд тулгуурласан шударга бусыг төрүүлж байна.

Сандел: Кэйт?

Кэйт: Мэдээж ялгарал бол байгаа байх. Гэхдээ ялгаралыг тэгшитгэхийн тулд үр дүнг нь механикаар янзалж биш, асуудлыг өөрийг нь шийдэх хэрэгтэй. Бага насны ч юм уу боловсрол дахь ялгааг арилгахын тулд, зохистой програмыг хэрэгжүүлж, бага орлоготой хорооллын сургуулийн төсвийг нэмэгдүүлэх ёстой болохоос биш, үр дүнг засаад, үнэндээ тэгш бус байтал тэгш юм шиг харагдуулах гэж оролдох ёсгүй гэж бодож байна.

Сандел: Чи!

Хана: Цагаан арьстнууд ч гэсэн 400 гаруй жилийн турш өөрсөддөө давуу эрх олгож ирсэн биз дээ? Рационализм гэх мэт хэлбэрээр. Тийм болохоор 400 жилийн турш хар арьстнуудад хандаж ирсэн ялгаварлан гадуурхал болон шударга бус явдлыг тэгшитгэхэд огтхон ч буруу зүйл байхгүй (олон хүн алга ташив).

Сандел: Хэн билээ?

Хана: Хана.

Сандел: Хэн нэгэн Ханад санал хэлэх хүн байна уу? Мэтгэлцээний өрнөлийн төлөө Ханагийн үгэн дээр нэмж хэлэхэд Үе залгамжлан элсэх эрх (legacy admission)-ийн тухай ч бас дурьдаж болох байх.

Хана: Тийм, үе залгамжлан элсэх эрхийг ч бас эсэргүүцэх ёстой гэж хэлэх гэж байсан юм. Харвардын түүхэнд хар арьстнуудаас цагаан арьстай үе залгамжилсан оюутнууд олон байгаа.

Сандел: Үе залгамжлан элсэх эрх гэж юу билээ?

Хана: Тэр бол, өөрийн ормоор байгаа сургуульд нь эцэг эх нь ч бас суралцаж байсан гэх тохиолдлын онцгой эрхтэй хүмүүс элсэлтийн шалгуур дээр давуу эрх эдлэх явдлыг хэлдэг (товчхондоо бол төгсөгчдийнхөө хүүхдэд давуу эрх олгохыг хэлдэг).

Сандел: Сайн байна. Ханагийн саналыг эсэргүүцэх хүн байна уу? Хоёр давхарт суугаа чи!

Даниел: Нэгдүгээрт, цөөнхийг дэмжих явдал нь өнгөрсөн алдааны нөхөн төлөөс юм бол, яагаад америкийн түүхэнд ялгаварлагдаж байгаагүй цөөнх үндэстнүүдэд хүртэл энэ систем үйлчилж байгаа юм бэ? Бас, цөөнхийг дэмжих програм нь, арьс өнгө үл харгалзсан нийгмийг бий болгох гэсэн зорилгод хүрэх биш, харин ч эсрэгээрээ арьс өнгөний хагарлыг гүнзгийрүүлж байгаа юм шиг санагдаж байна.

Сандел: Хэн билээ?

Даниел: Даниел.

Сандел: Хана?

Хана: Наадахтай чинь санал нийлэхгүй. Үндэстний төрөлжилтийг дэмжиж, харилцан ялгаатай гарал бүхий хүмүүсийг хооронд нь харилцуулах нь бүх оюутнууд, ялангуяа цагаан арьстнууд ихтэй газар өсөж бойжсон цагаан арьст оюутнуудын боловсролд ч хэрэг болно. Цагаан арьст оюутнуудыг дан цагаан арьст оюутнууд дунд байлгах нь тэдэнд өөрсдөд нь ч тусгүй зүйл. Даниел: Төрөлжилт гэдэг дээр янз бүрийн л юм байж болох атал, яагаад зөвхөн гарал үүсэл яриад байгаа юм бэ? Наадах чинь их сургууль болон нийгэм дэхь арьс өнгөний хагарлыг гүнзгийрүүлээд байна гэж бодож байна. Хана: Давуу эрх эдэлж байгаа африк гаралтай америкчууд онцгой хувь нэмэр оруулдаг. Яагаад гэвэл, тэдэнд бие даасан өвөрмөц харах өнцөг байдаг. Мөн ялгаатай шашин, нийгэм, эдийн засгийн суурьтай хүмүүс ч бас тийм байдаг. Чиний хэлж байгаачлан янз бүрийн төрөлжилт байж болно л доо. Гэхдээ арьс өнгөний төрөлжилтийг хасах шалтгаан хаана ч байхгүй.

Сандел: Чи!

Тед: Энэ улсад арьс өнгөний ялгаварлал бол хууль бус үйлдэл. Африк гаралтай америкчуудын удирдагч байсан Мартик Лютер Кинг ч бас “Арьсныхаа өнгөөр биш, өөрийн хүн чанар, авьяас чадвар, ажил бүтээлээрээ үнэлэгдмээр байна.” гэж хэлсэн байдаг. Зөвхөн арьс өнгөнд тулгуурлан шийдвэр гаргах нь шударга бус гэж бодож байна. Боловсролын таатай бус суурьтай бол тэрийг нь тэгшитгэх нь зөв боловч, цагаан арьстнууд дунд ч бололцоогүй хүмүүс байж л байдаг. Хар цагаан хамаа байхгүй...

Сандел: Хэн билээ?

Тед: Тед.

Сандел: Тед?

Тед: Аанха.

Сандел: Хопвүүдын тухай бодож үзье. Арьс өнгийг харгалзах нь шударга бус юм бол, үндэс угсаа болон шашин шүтлэгийг нь харгалзах ч бас шударга бус болно биз?

Тед: Тэгнэ.

Сандел: Тэгвэл чиний саналаар бол, Хопвүүд зөвхөн шалгалтын оноо болон сурлагын голчоор тэнцэх эсэхээ шийдүүлэх эрхтэй гэсэн үг үү?

Тед: Үгүй, зөвхөн тэр биш. Их сургуульд төрөлжүүлэлтийг дэмжих шаардлага бий.

Сандел: Тэгвэл төрөлжүүлэлтийг дэмжих дээр бол санал нэг байгаа юм уу?

Тед: Хувь хүний хувьд яах ч боломжгүй хүчин зүйл дээр тулгуурлалгүйгээр төрөлжилтийг дэмжих өөр олон арга байж болно.

Сандел: Сайн байна. Тэгэхээр асуудал бол, Хопвүүд өөрийн цагаан арьстан гэх фактаа яагаад ч өөрчилж чадахгүй явдалд байгаа юм байна. Энэ л түүнд хандсан шударга бус явдлын цөм нь байна. (Бри руу заагаад) Бри ч бас сая хэллээ. Өөрөө яах ч боломжгүй хүчин зүйлд тулгуурлан тэнцэх эсэхээ шийдүүлэх нь сууриараа шударга бус явдал, гэж. Үүнийг юу гэж бодож байна?

Да: Өөрөө яаж ч аргалах боломжгүй зүйл өчнөөн л байдаг. Жинхэнэ потенциал, шалгалтын оноогоор шийдүүлэх ч бас адилхан. Сурлагын дүнгийн дийлэнх хэсэг нь өсч бойжсон гэр бүлийн орчин нөхцлөөс хамаардаг. Эцэг эх нь эрдэм номонд дуртай бол хүүхдүүд нь ч бас дуурайж, сайн дүн авах магадлал нь өсдөг. Гэтэл хүүхдүүд эцэг эхээ сонгож чадахгүй...

Сандел: Сайн байна. Гайхамшигтай мэтгэлцээн болж байна. Хэн билээ?

Да: Да.

Сандел: Да. Тед! Чи өөрийн гэр бүлээс олж авсан давуу талаа үгүйсгэх үү? Үе залгамжлан элсэх эрхийн тухайд юу хэлмээр байна?

Тед: Үе залгамжлан элсэх эрхийн тухайд бол, тийм давуу эрх олгох ёсгүй гэж бодож байна. Үе залгамжлан элсэх эрх бол өөр хэлбэрийн төрөлжүүлэх хэлбэр мөн нь мөн л дөө. Олон үеэрээ Харвардад суралцсан айлын хүүхдүүдээс цөөхнийг ч гэсэн суралцуулах нь зүйтэй байж болно. Гэхдээ арьс өнгөтэй адилаар, давуу эрх болгож бол болохгүй гэж бодож байна. Зөвхөн төрөлжилтийг дэмжих нэг элемент гэдэг хэлбэрээр л байх ёстой...

Сандел: Бодолцох ёстой юу?

Тед: Миний бодлоор бол...

Сандел: Төгсөгчийн хүүхэд гэдэг байр суурийг харгалзаж үзэх ёстой юу?

Тед: Тиймээ, ёстой гэж бодож байна.

Сандел: Сайн байна. Энэ хүртлэх мэтгэлцээнийг түр орхиод, саналаа хэлсэн бүх хүмүүст баярлалаа. Анхааралтай сонссон хүмүүс, арьс өнгө болон гарал үүслийг элсэлтийн дүнг шийдэх хүчин зүйлд оруулан тооцохыг дэмжсэн талынхнаас 3 төрлийн үндэслэл гарч ирснийг анзаарсан болов уу. Нэгдүгээрх нь, төдийг хүртлэх боловсрол эзэмшсэн орчин нь таатай биш байснаас үүдэх үр дүнг тэгшитгэх явдал. Энэ бол Анишагийн санал байсан. Үүнийг “Тэгшитгэлийн аргумент” гээд нэрлэчихье. Сурч байсан сургууль, оногдсон боловсрох боломж гэх мэт боловсролын талын дэвсгэрийг нь тэгшитгэх гэсэн санаа. Энэ нэг дэхь. Гэлээ гээд энэ санал бол, элсэлтийн дүнг шийдэхэд харгалзах ёстой зүйл бол зөвхөн сурч боловсрох хүсэл тэмүүлэл, суралцах чадвар байх ёстой гэсэн санаатай тохирно. Түүн дээр, сурч боловсрох хүсэл тэмүүлэл, суралцах чадвар зэргийг зөвөөр үнэлье гэвэл, сурлагын голч болон шалгалтын оноог харах төдийд хангалтгүй гэсэн үг. Энэ бол нэг дэхь үндэслэл. Хоёр дахь үндэслэл бол, тодорхой нэг өргөдөл гаргагчийн хувьд хэдийгээр боловсролын таатай биш дэвсгэрийг тэгшитгэх шаардлага байхгүй байлаа ч, цөөнхийг дэмжих нь зөвтгөгдөнө, гэсэн санаа. Өөрөөр хэлбэл, өнгөрсөн цагийн алдаа, түүхэн дэхь шударга бус явдлын нөхөн төлөөс гэдэг утгаар зөвтгөгдөнө, гэсэн үндэслэл. Урьдын алдааг нөхөн төлөхийн төлөөх зүйл учир, “Төлөөсийн аргумент” гэе. Гурав дахь нь, Хана тэргүүтэй хэд хэдэн хүнээс гарсан цөөнхийг дэмжих програмыг дэмжсэн санал бөгөөд, түүний үндэслэл нь төрөлжүүлэлт байсан. Төрөлжүүлэлт бол нөхөн төлөөсийн аргументээс өөр зүйл. Яагаад гэвэл энэ нь, нийгэм дэхь их сургуулийн зорилго болон үүрэгт хандаж буй учиртай. Төрөлжүүлэлтийн үндэслэлд хоёр өнцөг бий. Нэг нь, бүх хүмүүст олон хэлбэрийн боловсролын туршлага хэрэгтэй учраас, оюутнуудын бүрэлдэхүүн олон төрөлтэй байх нь чухал гэх явдал. Энэ бол Ханагийн гаргаж тавьсан өнцөг. Илүү өргөн хүрээний нийгмийн талаар хөндөх хүн ч бий. Хопвүүдийн зарга дээр Техасын Их Сургууль ингэж хэлсэн байдаг: “Бид Техас муж, цаашлаад улс орны хэмжээнд хүчтэй иргэнлэг хуульч, шүүгч, удирдагч, төрийн албан хаагчдыг бэлтгэх үүрэгтэй.” Төрөлжүүлэлтийн үндэслэлд ийм хоёр өнцөг байгаа боловч, аль аль нь нийгэм дэхь зорилго, нийгэмд гүйцэтгэх үүрэг, эсвэл их сургуулийн үйлчилгээний нийтлэг сайны төлөөх үндэслэл юм. Эдгээр үндэслэлүүд хэр үнэмшилтэй вэ? Няцаалтууд ч бас гарсан. Төлөөсийн аргументад хандсан хамгийн хүчтэй няцаалт нь ийм зүйл байсан. Өнгөрсөн цагт үйлдэгдсэн жигшмээр шударга бус явдлын төлөөсөнд, өнөө цагт амьдарч байгаа Хопвүүдийг хэлмэгдүүлэхээр албадах нь шударга явдал мөн үү? Дээр нь тэр охин өөрөө хуучны шударга бус явдалтай ямар ч холбоогүй атал, түүнээс төлөөс төл гэж шаардах нь шударга явдал мөн үү? Энэ бол төлөөсийн аргументийн эсрэг чухал няцаалт. Энэ няцаалтанд хариулахын тулд, цаг хугацааг давсан бүлгийн эрх болон бүлгийн үүрэг гэх мэт зүйлс үнэхээр байдаг эсэхийг судлахгүй бол болохгүй. Тодорхой болсон энэ асуудлыг хойш нь орхиод, төрөлжүүлэлтийн аргумент рүү буцаж оръё. Төрөлжүүлэлтийн аргумент дээр бол, хуучны алдаанд хандах бүлгийн үүргийн талаар шаналах шаардлагагүй. Яагаад гэвэл Хана нарын хэлсэнчлэн, хэрвээ олон янзын арьс өнгө, үндэс угсаа бүхий оюутнууд байх юм бол нийтийн үр ашиг ихэснэ. Төрөлжүүлэлтийн ачаар бүгд тэр хишгээс хүртэх болно. Энэ үндэслэл бол үнэндээ цөөнхийг дэмжих програм хэрүүлийн бай болоод байсан 1978 оны Баккэгийн заргын үеэр Харвардаас гаргаж тавьсан үндэслэл бөгөөд, дээд шүүхийн зөвлөхийн санал болон гарч байсан. Энэ зарга дээр тухайн үед хөдлөх санал (буюу аль талд саналаа өгөхөө шийдээгүй саналын эрхтэй хүн) болоод байсан шүүгч Паувэл тэрхүү Харвардын үндэслэлийг иш болгон цөөнхийг дэмжих хөтөлбөрийг дэмжигчдийн талд шилжсэн байдаг. Тэрээр үндсэн хуулиар зөвшөөрөгдсөн үндэслэлийг гаргаж тавьж байна хэмээн Харвардын үндэслэлийг ишлэсэн. Харвардын гаргаж тавьсан үндэслэл нь ийм зүйл байсан: “Бид төрөлжүүлэлтийг чухалчлан хардаг. Харвардын Их Сургуулийн элсэлтийн шалгуур зөвхөн академик чадвараар хэмжигддэг байсан тохиолдол, өдийг хүртэл нэг ч байгаагүй. 15 жилийн өмнө төрөлжүүлэлт гэвэл Калифорни, Нью-Йорк, Массачүсетсээс гаралтай оюутан гэдэг утгыг илэрхийлдэг байсан. Хотынхон ба хөдөөнийхөн, хийлч, уран зураач, хөл бөмбөгийн тамирчин, биологич, түүхч, археологич, сонгодог хэл судлаачдыг заадаг байсан. Тухайн үе ба өнөө үеийн цорын ганц ялгаа бол, төрөлжүүлэлтийг харгалздаг тэр урт жагсаалтад арьс өнгө, үндэс угсаа гэсэн мөр л нэмэгдсэн явдал. Шилдэг оюутан болно гэж найдаж болох олон хүмүүсийн элсэлтийн өргөдлийг шалгах үед, арьс өнгө эерэгээр тооцогдоно. Тэр бол Айова мужаас гаралтай ч юм уу, сайн хөл бөмбөгчин ч юм уу, төгөлдөр хуурч байхтай адилхан зүйл. Айдахо мужийн фермээс ирсэн жаалхүү Бостон гаралтай оюутны чадахгүй ямар нэгэн зүйлийг их сургуульд авчирна. Үүнтэй адилаар, хар арьст оюутнууд цагаан арьст оюутнуудын чадахгүй ямар нэгэн зүйлийг авчирна. Оюутан тус бүрийн хувийн суурь дэвсгэр дэхь ялгаа болон харах өнцгийн олон талт байдал нь бүх оюутнуудын сургуулиас олж авах боловсролын чанарт томоор нөлөөлнө.” Энэ бол Харвардын гаргаж тавьсан үндэслэл. Энэхүү төрөлжүүлэлтийг дэмжих үндэслэл үнэмшихуйц байж чадаж байна уу? Үнэмшилтэй байхын тулд, маш хүчтэй няцаалтанд хариулах шаардлагатай. (Тед ба Бри руу заагаад) Саяын мэтгэлцээн дээр гарч ирсэн, Тед ба Бри нарын няцаалтанд. Та бүхэн утилитаристууд л биш бол, хувь хүний эрхэнд халдаж болохгүй гэдэгт итгэдэг байх учиртай. Тэндээс, уг асуудал хувь хүний эрхэнд халдсан явдал болох уу, гэсэн асуудал руу шилжинэ. Шерил Хопвүүдийн эрх зөрчигдсөн үү? Эсвэл ашиглагдсан уу? Өөрөөр хэлбэл Техасын Их Сургууль өөрсдийн гаргаж тавьсан эрхэм зорилго, эсвэл нийгэмд хүлээх үүргийнхээ төлөө Хопвүүдийг элсүүлэн авахаас татгалзсан уу? Хопвүүдэд тэр сургуульд орох эрх бий юу? Бид бүхэн өөрсдийн чадвар, сурлага, амжилт, хичээл зүтгэлээрээ үнэлүүлдэг биш билүү? Энэ чинь хүний эрхийн асуудал бус уу? Бид аль хэдийнэ энэ асуудлын хариултыг мэднэ. Хопвүүдэд тийм эрх байхгүй. Хопвүүд сургуульд элсэх үнэ цэнэтэй гэж хэлэх боломжгүй. Тийм үнэ цэнэтэй хүн гэж нэг ч байхгүй. Энэ нь биднийг “үнэ цэнэ” ба “зүй ёсны эрх” гэсэн сэдэв рүү буцааж аваачна. Хопвүүдэд хувь хүний хувьд тийм эрх байгүй. Тэрээр өөрийн чухал гэж үздэг ямар ч шалгууруудын хувилбараар тооцож үзсэн ч, тэр хувилбар нь зөвхөн хичээл зүтгэл болон сурлагын амжилтыг харгалздаг шалгуур байгаад ч, тэрээр их сургуульд элсэн орох үнэ цэнэтэй биш. Яагаад биш гэж? Энэ ярианы цаад санаа нь, Ролз ёс суртахууны үнэ цэнэ дээр суурилж хуваарилалтын шударга ёсыг тунгаахыг үгүйсгэсэнтэй ямар нэгэн байдлаар төстэй санагдаж байна. Харвард нэгэнтээ өөрийн үүргээ тодорхойлж, тэр үүрэгтэйгээ уялдуулан элсэлтийн журмаа шийдчихвэл, тэр журманд нь тэнцсэн хүмүүс л элсэхийг зөвшөөрөгдөх болно. Өөрөөр хэлбэл элсэн орох зүй ёсны эрхтэй болно. Харин саяын яриагаар бол, хэн бүхэн, зүгээр л оршин байна гэдгээрээ (буюу амьд хүн гэдгээрээ) сургуульд элсэн орох үнэ цэнэтэй бол биш юм. Харвард юун түрүүн өөрийн үүргийг тодорхойлж, элсэлтийн журмаа шийдэх ба, тэр нь элсэх өргөдөл гаргагчдад тохиолдлоор харамгүй заяагдсан шинж чанарыг нь үнэлэх байдлаар шалгуур тогтооно. Тэр шинж чанар нь шалгалтын оноо ч байж болно, сурлагын голч ч байж болно, төгөлдөр хуурийн авьяас ч байж болно, чадварлаг хөлбөгчин ч байж болно, Айова нутгийн хүн ч байж болно, үндэсний цөөнх ч байж болно. Энэхүү цөөнхийг дэмжих програмын талаарх яриа, ялангуяа төрөлжүүлэлтийн тухай яриа яагаад биднийг эрхийн асуудал руу буцаан аваачсаныг, цаашилбал ёс суртахууны үнэ цэнэ хуваарилалтын шударга ёсны суурь мөн эсэх тухай асуудал руу буцаан аваачсан учрыг одоо та нар ойлгосон байх гэж бодож байна. Энэ талаар сайтар тунгааж үзэхийг хүсье. Дараагийн лекцээр үргэлжлүүлэн ярилцах болно (Бүгд алга ташив).

Тайлбар:

Энэ удаад Ролз нарын либерализмын талаар тунгаахын төлөөх бас нэгэн жишээ болгож цөөнхийг дэмжих програмын асуудлыг гаргаж ярилцлаа. Мөн л маш анхаарал татам заргын жишээгээр эхэлсэн. Цөөнхийг дэмжих бодлого бол их сургуулийн элсэлтийн журмын асуудал тул, оюутнуудын хувьд ч бас туйлын ойр дотно асуудал. Тиймээс харилцан ярианы хэлбэрээр маш ширүүн мэтгэлцээн өрнөсөн учиртай.

Цөөнхийг дэмжих бодлогыг өмгөөлсөн эхний үндэслэл нь, төрөл бүрийн боломжийн тэгш бусыг тэгшитгэх тухай байсан. Хоёр дахь нь, өнгөрсөн түүхийн алдааг нөхөн төлөх гэсэн санаа. Гурав дахь нь, боловсрол хийгээд нийгэм дэхь үр нөлөө гэдэг талаасаа олон төрөлт байдлыг бий болгох тухай, гэсэн 3 янзын санаа гарч ирсэн. Аль аль нь бодит үндэслэл мөн хэдий ч, эцсийн дүгнэлтэндээ “цөөнхийг дэмжих програм цаанаа л нэг асуудалтай юм шиг” гэсэн эргэлзээ үлдээж байна гэж санагдана. Өмнөх лекцээр ярилцсан орлого тойрсон дахин хуваарилалтын мэтгэлцээнтэй адилаар “Аль ч өмгөөлөлд зохистой шинж байгаа ч гэсэн, эцсийн бүлэгт ямар нэгэн эргэлзээ үлдээж байна” гэсэн хэлбэртэй байна.

Профессор Сандел цөөнхийг дэмжсэн хэт туйлширсан бодлогыг онолын түвшинд эргэлзэх болов уу гэж санагдана. Их сургуульд элсэх зөвшөөрөл ч бас хязгаарлагдмал тооны хуваарийг тараах буюу хуваарилах явдал гэж харж болох тул, орлого тойрсон дахин хуваарилалтын бодлоготой нийтлэг асуудал энд бий. Үүн дээр цөөнхийг дэмжих програмын асуудал бол үнэндээ профессор Санделийн Ролзыг шүүмжлэх чухал сэдэв рүү холбогдоод явна. Үүнийг тодорхой болгохын тулд, дараагийн лекцээр орон цагийг даван гарч, эртний Грекийн Аристотелийн онолыг ухан гаргаж ирэх болно оо.

Үргэлжлэл - Хамгийн сайн лимбэ хэнд очих ёстой вэ?

Шударга ёсны лекц